8.5  Ο ρόλος της πρακτικής εργασίας στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών

 Η πρακτική εργασία ή εργασία με δράση είναι ένα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των Φυσικών Επιστημών. Πολλές χώρες τα τελευταία χρόνια έχουν καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες για να δώσουν την ευκαιρία στους μαθητές να διεξάγουν πρακτικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του μαθήματος (Beatty & Woolnough  1982, Watson & Prieto 1994). Όμως είχε αποτελέσματα ή προσπάθεια;

Πολλοί επιστήμονες των Φυσικών Επιστημών αλλά και εκπαιδευτικοί που διδάσκουν Φυσικές Επιστήμες είναι πεπεισμένοι ότι η πρακτική εργασία διαδραματίζει ένα σπουδαίο ρόλο στη διδασκαλία και τη μάθηση των Φυσικών Επιστημών, αλλά οι λόγοι που ενισχύουν την παραπάνω θέση δεν είναι ξεκάθαροι. Αυτή η έλλειψη ξεκάθαρης απάντησης κείται στην ασάφεια να προσδιορίσει κανείς επακριβώς τα οφέλη και το ρόλο της πρακτικής εργασίας. Ρωτώντας για την αποτελεσματικότητα της πρακτικής εργασίας είναι σαν να ρωτάμε αν τα παιδιά μαθαίνουν διαβάζοντας. Η απάντηση βρίσκεται στη διαφορετική φύση και το περιεχόμενο των δραστηριοτήτων, αλλά και στους στόχους που επιδιώκεται να επιτευχθούν κάθε φορά (σε επόμενη παράγραφο παραθέτουμε αναλυτικά μοντέλο διαδικασιών σχεδιασμού και αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της πρακτικής εργασίας).

Αν μελετήσει κάποιος με προσοχή τις φιλοσοφικές και επιστημολογικές απόψεις των ρευμάτων που παραθέσαμε σε προηγούμενη παράγραφο, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ούτε ο απλός εμπειρισμός αλλά ούτε και ο απλός ρασιοναλισμός είναι σε θέση να δώσουν αληθινή γνώση. Αν η γνώση παράγεται από τις πράξεις του δρώντος ατόμου, τότε ο ρόλος της πρακτικής εργασίας είναι ουσιαστικός στη γνωστική διαδικασία (Κόκκοτας, Βλάχος, 2000). Στη διαδικασία της μάθησης ο μαθητής είναι ο ίδιος κατασκευαστής της δικής του γνώσης (εποικοδομητική αντίληψη για τη μάθηση). Η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία στην οποία ο μαθητής προάγει τα προηγούμενα σύνολα των ιδεών του, των νοητικών σχημάτων του, των αναπαραστάσεων του κάθε φορά που αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του.

Η πρακτική εργασία με πραγματικά αντικείμενα και υλικά βοηθά τους μαθητές να επικοινωνήσουν πληροφορίες και ιδέες σχετικές με το φυσικό κόσμο, αλλά κάτι επίσης εξίσου πολύ σημαντικό, προσφέρει τις ευκαιρίες στους μαθητές να ασκηθούν και να κατανοήσουν την επιστημονική μέθοδο τις επιστημονικές διαδικασίες αλλά και τη νοοτροπία που χαρακτηρίζει τους επιστήμονες.

Ως πλεονεκτήματα της πρακτικής εργασίας αναφέρονται (Parkinson 1994, Hodson 1993):

κινητοποιεί και προκαλεί το ενδιαφέρον των μαθητών

συνδέει το σχολείο με τον πραγματικό κόσμο

σχετίζεται με τη μάθηση της μεθόδου που χρησιμοποιούν οι Φυσικές Επιστήμες και την άσκηση στις επιστημονικές διαδικασίες

οδηγεί στην απόκτηση επιστημονικής νοοτροπίας (επιθυμία για ανακάλυψη, σκεπτικισμός, κριτική συμπεριφορά, διορατικότητα, πρωτοτυπία, δημιουργική σκέψη κ.τ.λ.)

σχετίζεται με τη μάθηση του περιεχομένου των Φυσικών Επιστημών

συμβάλλει στην κατανόηση της θεωρίας και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες στο σύγχρονο άνθρωπο

συμβάλλει στην καλλιέργεια θετικής στάσης απέναντι στις Φυσικές Επιστήμες

προωθεί τις μαθησιακές διαδικασίες μέσω ομαδοκεντρικών δραστηριοτήτων

Επιπλέον, η πρακτική άσκηση, αναφέρεται ως ο πιο ενδιαφέρων, ευχάριστος και αποδοτικός τρόπος ενασχόλησης των μαθητών με τις Φυσικές Επιστήμες όταν μάλιστα αυτό συνδυάζεται με την εργασία των μαθητών στα πλαίσια ομαδικών δραστηριοτήτων που προάγουν όχι μόνο τη δασκαλομαθητική αλλά και την διαμαθητική επικοινωνία.

Οι έρευνες επιβεβαιώνουν ότι στους μαθητές αρέσει η ενασχόλησή τους με πρακτικές δραστηριότητες. Κατά τεκμήριο αναπτύσσουν θετικές στάσεις απέναντι στις Φυσικές Επιστήμες. Έρευνες δείχνουν επίσης ότι αυτή η θετική στάση ποικίλει ανάλογα με την ηλικία και την πρακτική δραστηριότητα. Κάποιοι ερευνητές τέλος αναφέρουν ότι ένας σημαντικός αριθμός μαθητών εκφράζουν δυσαρέσκεια για την πρακτική εργασία και ο ενθουσιασμός τους γι αυτήν μειώνεται όσο αυξάνεται η ηλικία τους (Lynch & Ndyetabura 1984).

Εκτελώντας πρακτικές δραστηριότητες ο μαθητής είναι υποχρεωμένος να εργαστεί μόνος του ή με τους συνομηλίκους του, να πραγματοποιήσει υποθέσεις, να επιλέξει τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει, να παρατηρήσει προσεκτικά, να κάνει μετρήσεις να εφαρμόσει τρόπους, να καταλήξει σε συμπεράσματα τα οποία και να επαληθεύσει. Με τον τρόπο αυτό συνηθίζει στην επιστημονική μεθοδολογία. Επιπλέον συνηθίζει και στη νοοτροπία του επιστήμονα, αποκτώντας επωφελείς συνήθειες όπως επιμονή, υπομονή, θάρρος, μαθαίνει να παίρνει πρωτοβουλίες και να βασίζεται στις δικές του δυνάμεις (Κόκκοτας, Βλάχος, 2000).

Η ενασχόληση των μαθητών με την πρακτική εργασία συνήθως στα πλαίσια της ομάδας, είναι όπως αναφέρθηκε το κυρίαρχο χαρακτηριστικό στην εκπαίδευση των Φυσικών Επιστημών πολλών χωρών. Σ’ άλλες χώρες όπως η Ελλάδα που δεν έχει υπάρξει μια τέτοια παράδοση, η προσπάθεια εφαρμογής της είναι θα λέγαμε το ζητούμενο μιας επιθυμητής μεταρρύθμισης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9