Κεχαγιάς Θεόδωρος, Κακούρη Αικατερίνη, Κοκκοσιέλη Ελένη, Κακκαβάκη Φωτεινή, Ασημακοπούλου Ιωάννα, Κοθώνας Γιάννης, Κομίνη Αθανασία

Εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης

Σύμφωνα με το νέο ρόλο του Μουσείου στη Διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών, ο εκπαιδευτικός μπορεί να συνθέσει και να εφαρμόσει στην πράξη ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Μουσείο για οποιοδήποτε θέμα αφορά τις Φυσικές Επιστήμες. Μπορεί ακόμα και κάποιο άλλο θέμα να το συνδέσει και να το προσεγγίσει διαθεματικά στις Φυσικές Επιστήμες .

Το προτεινόμενο εκπαιδευτικό πρόγραμμα έχει τον τίτλο «Από τον αντιπραγματισμό στο ευρώ» και αφορά τα νομίσματα, την ιστορία τους και την εξέλιξη τους μέσα στο χρόνο. Το πρόγραμμα προσφέρει στα παιδιά δυνατότητες ανακάλυψης, συνεργασίας σε ομάδες, γραπτής έκφρασης, πρόβλεψης, έρευνας, ταξινόμησης, κατασκευής μοντέλων, με λίγα λόγια δυνατότητες εφαρμογής πολλών από τις διαδικασίες της επιστημονικής μεθόδου.

Πρώτα από όλα χρειάζεται ο δάσκαλος να κάνει κάποιον αρχικό προγραμματισμό, ο οποίος θα περιλαμβάνει:

α) όλο το υποστηρικτικό υλικό πάνω στο οποίο θα βασιστεί ο εκπαιδευτικός, για να συντάξει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα,

β) το επίπεδο μάθησης των παιδιών,

γ) τους στόχους κάθε φάσης του προγράμματος,

δ) τα μέσα, δηλαδή τα φύλλα εργασίας για την προεργασία μέσα στην τάξη, καθώς και για την επίσκεψη στο Μουσείο και τη διαδικασία αξιολόγησης του προγράμματος, και

ε) την προκαταρκτική επίσκεψη στο Μουσείο για τη σύνταξη των φύλλων εργασίας.

Το πρόγραμμα ολοκληρώνεται σε τρεις φάσεις.

Α. Πρώτη φάση: Προεργασία των μαθητών στην τάξη.

Β. Δεύτερη φάση: Επίσκεψη των μαθητών στο Μουσείο.

Γ. Τρίτη φάση: Δραστηριότητες στο σχολείο μετά την επίσκεψη και αξιολόγηση του προγράμματος.

Οι στόχοι της πρώτης φάσης είναι οι ακόλουθοι: i) η γνωριμία με τα αρχαιοελληνικά νομίσματα, ii) η έρευνα για στοιχεία που αφορούν την κοπή, την αξία και τη χρήση των νομισμάτων μιας συγκεκριμένης εποχής, iii) η συνειδητοποίηση της συνέχειας του νομίσματος μέσα από το πέρασμα των αιώνων, και iv) η ενημέρωση για το νέο νόμισμα του Ευρώ.

Η φάση αυτή της προεργασίας στην τάξη επιδιώκει να προσφέρει τα εξής: α) κατ’ αρχάς προσανατολίζει τους μαθητές γύρω από το θέμα, β) τα παιδιά, μέσω της ανακαλυπτικής μάθησης και με ερωτήσεις ανοικτού τύπου, ερευνούν πηγές, συλλέγουν, ταξινομούν, υποθέτουν, προβλέπουν, παρατηρούν, και γ) τέλος, εργάζονται πάνω στο σχετικό φυλλάδιο.

Το φυλλάδιο περιλαμβάνει ερωτήσεις που αφορούν την παραγωγή νομισμάτων στην Ελλάδα, κατά την Αρχαία εποχή, τους Κλασσικούς χρόνους και την Ελληνιστική περίοδο. Τα παιδιά, μέσα από τις ασκήσεις του φυλλαδίου, ενθαρρύνονται να γνωρίσουν την προέλευση της λέξης «νόμισμα» μετά από βήματα υπόθεσης και επαλήθευσης. Γιατί χρησιμοποιήθηκαν και πότε κόπηκαν τα πρώτα μεταλλικά νομίσματα; Πως γίνονται μέχρι τότε οι συναλλαγές; Οι μαθητές κάνουν υποθέσεις και τις επαληθεύουν στηριζόμενοι σε ιστορικά κείμενα από το σχολικό βιβλίο. Γίνεται ακόμα, διαθεματική προσέγγιση καθώς και μελέτη εικόνων νομισμάτων, έτσι ώστε τα παιδιά να καταλάβουν από τι υλικό ήταν φτιαγμένα τα νομίσματα. Περιγράφουν το σχήμα τους και μεταφέρονται σε εκείνη την εποχή κάνοντας ανταλλαγή προϊόντων (αντιπραγματισμός) και φτιάχνοντας μια μικρή ιστορία με μορφή διαλόγου (δημιουργική σκέψη). Μαθαίνουν επίσης και για άλλες μορφές νομισμάτων εκτός από τον αντιπραγματισμό και τα κερματοφόρα νομίσματα, όπως είναι οι οβελοί και τα κρητικά τάλαντα, για το αν εξυπηρετούσαν οι μορφές των νομισμάτων τους ανθρώπους και το πως αυτά εξελίχθηκαν ανά τους καιρούς. Τα παιδιά μαθαίνουν επιπλέον ότι τα νομίσματα δίνουν και πληροφορίες για την εποχή μέσα από τις απεικονίσεις στην επιφάνειά τους. Το φυλλάδιο περιλαμβάνει αντίστοιχες φωτογραφίες που βοηθούν την ανακάλυψη της γνώσης με τα παιδιά να προβλέπουν, να μαντεύουν, να υποθέτουν και να επαληθεύουν. Επίσης οι μαθητές φαντάζονται τον εαυτό τους να φτιάνει νομίσματα την εποχή του Περικλή και επινοούν απεικονίσεις για τα νομίσματα που θα έφτιαχναν. Τέλος μαντεύουν πως θα έλεγαν τον άνθρωπο που έφτιαχνε τα νομίσματα και φαντάζονται το εργαστήριο του.

Η δεύτερη φάση (επίσκεψη στο μουσείο) έχει ως στόχο οι μαθητές: i) να συνδέσουν αυτά που βλέπουν μ’αυτά που γνωρίζουν για το αρχαιοελληνικό νόμισμα, ii) να παρατηρήσουν και να περιγράψουν εκθέματα, iii) να ταξινομήσουν νομίσματα με βάση τα κοινά χαρακτηριστικά τους, iv) να υποθέσουν και να προβλέψουν, v) να εξοικειωθούν με το χώρο των νομισμάτων και να καλλιεργηθεί η αισθητική τους, και vi) να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.

Στους μαθητές δίνεται ειδικό φυλλάδιο εργασίας καθώς μπαίνουν στο Μουσείο. Κατόπιν, καθώς κινούνται στην αίθουσα, παρατηρούν, συζητούν, ταξινομούν, διαπιστώνουν χωροχρονικές σχέσεις, υποθέτουν, ερμηνεύουν, εξάγουν συμπεράσματα. Το φυλλάδιο τους πληροφορεί για τις πρώτες απεικονίσεις νομισμάτων, οι οποίες παρουσίαζαν ζώα της θάλασσας, της ξηράς και του αέρα. Κάθε πόλη είχε τα δικά της σύμβολα που σχετίζονταν με τους θεούς που την προστάτευαν ή με τον ηγεμόνα της και τους τοπικούς ήρωες. Έτσι οι μαθητές ψάχνουν να βρουν πάνω στα νομίσματα ζώα της θάλασσας, της ξηράς, πουλιά, ήρωες, θεούς και φυτά και καταγράφουν το όνομα της πόλης και δίπλα τις απεικονίσεις που παρουσιάζονται στα αντίστοιχα νομίσματα. Βλέποντας την απεικόνιση ενός νομίσματος κάποιου νησιού, μαντεύουν ποιο είναι και δικαιολογούν τις υποθέσεις τους.

Στη συνέχεια, οι μαθητές διαβάζοντας τις επιγραφές των νομισμάτων, περιγράφουν και καταγράφουν τις πληροφορίες που τους δίνονται. Ψάχνουν στο Μουσείο για να βρουν το αρχαίο νόμισμα που απεικονίζει την Ευρώπη με το Δία μεταμορφωμένο σε Ταύρο, το συνδέουν με το νέο νόμισμα, το Ευρώ, το οποίο έχει την ίδια απεικόνιση και καταγράφουν το υλικό και την πόλη στην οποία κατασκευάστηκε το πρώτο αυτό «Ευρώ». Ύστερα φτιάχνουν μια ακροστιχίδα της λέξης «νόμισμα» με πόλεις, στις οποίες έχουν βρεθεί τα νομίσματα της συλλογής του Μουσείου. Φαντάζονται και φτιάχνουν το δικό τους νόμισμα για την πόλη που ζουν. Σε μια άλλη άσκηση του φυλλαδίου, παρατηρούν ένα νόμισμα που απεικονίζει την Αθηνά στη μια όψη και το πουλί της σοφίας στην άλλη όψη, υποθέτουν ποια είναι η θεά αυτή βλέποντας το συγκεκριμένο πουλί, και επαληθεύουν την υπόθεσή τους ψάχνοντας να βρουν το συγκεκριμένο έκθεμα στο Μουσείο. Διαβάζουν για το πως και το πότε φτιάχτηκε το εν λόγω νόμισμα και γράφουν λίγα λόγια γι’ αυτό.

Τέλος το φυλλάδιο προσφέρει ένα παιχνίδι με λαβύρινθο στα παιδιά, στη μέση του οποίου υπάρχει ο θησαυρός της Νάξου. Τα παιδιά ακολουθούν το σωστό δρόμο και φθάνουν στο θησαυρό (επίλυση προβλήματος). Οι μαθητές επίσης παρακινούνται να φτιάξουν τη δική τους συλλογή νομισμάτων.

Η τρίτη φάση έχει ως στόχο οι μαθητές: i) να θυμηθούν ξανά όσα είδαν και έμαθαν στο Μουσείο, ii) να αφήσουν τη φαντασία τους να ταξιδέψει, iii) να δημιουργήσουν μοντέλα με τα χέρια τους, iv) να εκφραστούν με το σώμα τους (θεατρικό παιχνίδι), και v) να ψυχαγωγηθούν.

Η τρίτη φάση δηλαδή, περιλαμβάνει δραστηριότητες, οι οποίες μπορούν να πραγματοποιηθούν στο σχολείο μετά την επίσκεψη. Οι δραστηριότητες αυτές επιτρέπουν στα παιδιά: α) να αξιολογήσουν τι έκαναν στο Μουσείο, πώς το έκαναν, τι άλλο θα μπορούσαν να κάνουν, και πώς αλλιώς θα μπορούσαν να το κάνουν, β) να διαπιστώσουν τι έμεινε στη μνήμη τους, γ) να κατασκευάσουν μοντέλα, δ) να δημιουργήσουν με τη φαντασία τους, και ε) να οργανώσουν και να πραγματοποιήσουν ένα θεατρικό παιχνίδι. Οι δραστηριότητες μπορεί να είναι οι εξής προτεινόμενες:

Α. Γνωριμία με το Ευρώ. Τα παιδία παίζουν χωρισμένα σε ομάδες. Η κάθε ομάδα απαντά σε ερωτήσεις επιλογής με συνεργασία των μελών της μέσα σε καθορισμένο χρόνο. Νικήτρια είναι η ομάδα που θα δώσει τις περισσότερες σωστές απαντήσεις. Οι ερωτήσεις μπορεί να αφορούν π.χ. το όνομα ενός νέου χαρτονομίσματος, τον αριθμό των νέων κερμάτων και χαρτονομισμάτων, τα σχέδια των κερμάτων και από που εμπνεύστηκαν τα σχέδια αυτά, το σύμβολο του Ευρώ και από που προκύπτει, την ελληνική όψη του νομίσματος του ενός Ευρώ. Να σημειωθεί ότι από την πρώτη φάση της προεργασίας, οι μαθητές έχουν ενημερώθει για το Ευρώ.

Β. Ακόμη οι μαθητές σχεδιάζουν με ασημόχαρτο το ακριβές αποτύπωμα και των δύο όψεων κερμάτων της εποχής. Κόβουν και κολλούν τα νομίσματα σε χαρτόνι, δημιουργώντας έτσι αντίγραφα νομισμάτων.

Γ. Χρησιμοποιούν χρώματα και σύμβολα της επιλογής τους και δημιουργούν το δικό τους νόμισμα (δημιουργική φαντασία).

Δ. Μπορούν επίσης να οργανώσουν θεατρικό παιχνίδι με θέμα την «Αρχαία Αγορά» με τον εξής τρόπο: Αρχικά χωρίζονται σε ομάδες εμπόρων και αγοραστών. Κάθε ομάδα συγκεντρώνεται σε συγκεκριμένο σημείο της τάξης και τα παιδιά μοιράζονται ρόλους. Διαπραγματεύονται στην αγορά προϊόντων, πωλούν, υπολογίζουν, μετρούν, χρησιμοποιούν νομίσματα, ψυχαγωγούνται. Άλλα θέματα που μπορούν να παρουσιάσουν είναι η λαϊκή αγορά ή το εμπορικό κέντρο. Τέλος οι μαθητές εργάζονται στο φυλλάδιο, στο οποίο απεικονίζονται νομίσματα, και αφού τα ξαναθυμηθούν, τα συνδέουν με τα ονόματα των πόλεων από τις οποίες προέρχονται.

Πρέπει να τονισθεί εδώ το ιδιαίτερο βάρος που δίνεται στο επιστημονικό φυλλάδιο, επειδή προσφέρει βασικό υπόβαθρο γνώσης πολύ σημαντικό για τη σύνταξη του εκπαιδευτικού φυλλαδίου. Το φυλλάδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει την ιστορία του νομίσματος, πληροφορίες για το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών, την εξέλιξη από τη δραχμή στο Ευρώ και πληροφορίες για το νέο νόμισμα. Επίσης ο δάσκαλος θα θέσει στη διάθεση των παιδιών πλούσιο φωτογραφικό υλικό από νομίσματα παλιά και σύγχρονα καθώς και πληροφορίες για αυτά.

Το κέρδος από ένα τέτοιο πρόγραμμα είναι μεγάλο και για τα παιδιά αλλά και για το δάσκαλο. Τα παιδιά μαθαίνουν από την πλευρά τους να προσεγγίζουν βιωματικά θέματα των Φυσικών Επιστημών και αναπτύσσουν ικανότητες παρατήρησης, έρευνας, και κατανόησης των αντικειμένων του φυσικού και τεχνητού κόσμου. Το Μουσείο γίνεται έτσι ευχάριστη εμπειρία γι’ αυτά. Αλλά και ο δάσκαλος από τη δική του πλευρά οφελείται, γιατί αποκτά επιπρόσθετες γνώσεις και εξοικοιώνεται με νέες τεχνικές, μαθαίνει να συντάσσει εκπαιδευτικά προγράμματα και επιτυγχάνει έτσι να πραγματοποιήσει τους διδακτικούς του στόχους.