ερευνητικά συμπεράσματα από φοιτητές και επιμορφούμενους δασκάλους στο ΠΤΔΕ Αθηνών

Κατερίνα Πλακίτση

Δρ. Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρίες μάθησης, τα μαθησιακά αποτελέσματα εξαρτώνται από το περιβάλλον μάθησης, τις προϋπάρχουσες γνώσεις, τις στάσεις και τις αξίες του μαθητή, και αποτελεί ζητούμενο ο δάσκαλος, που είναι κατάλληλα εκπαιδευμένος, να εφαρμόζει τυπικές και άτυπες μορφές εκπαίδευσης, πολυθεματικές και διαθεματικές διδακτικές προσεγγίσεις και διαδικασίες που προάγουν την ενεργό μάθηση και βασίζονται στην αλληλεπίδραση του προσωπικού (πνευματικού και συναισθηματικού), κοινωνικού και φυσικού πλαισίου μάθησης.

Ο διαφοροποιημένος και διευρυμένος ρόλος του δασκάλου του 21ου αιώνα μπορεί να συμπεριλάβει το Μουσείο ως χώρο εκπαίδευσης στις Φυσικές Επιστήμες. Για να επιτευχθεί αυτό πιστεύουμε πως χρειάζεται ειδική εκπαίδευση και κατάρτιση των δασκάλων πώς να “μη διδάσκουν” Φυσικές Επιστήμες στο χώρο του Μουσείου (Κόκκοτας, 1994, 1998, 2002, Hein, 1994, 1995, 1996).

Επιχειρώντας, λοιπόν, μιαν ερευνητική προσπάθεια με στόχους: α) να συμβάλλουμε στην αποτελεσματικότερη εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες μέσα από τη βασική μόρφωση και την επιμόρφωση του ανθρώπινου δυναμικού και β) να αναδείξουμε την πολιτισμική προέλευση και πολιτιστική διάσταση της εκπαίδευσης στις Φυσικές Επιστήμες, και όχι μόνο, οργανώσαμε διαθεματικά προγράμματα σπουδών τόσο σε προπτυχιακό επίπεδο όσο και στη διετή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στο Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης και πραγματοποιήσαμε έρευνα δράσης για τη βελτίωση αυτών.

Η υπόθεση εργασίας ήταν ότι στο τέλος του προγράμματος σπουδών οι εκπαιδευτικοί (εν δυνάμει και εν ενεργεία) θα είναι ικανοί να σχεδιάσουν, αναπτύξουν και εφαρμόσουν ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη διδασκαλία εννοιών των Φυσικών Επιστημών στο «Μουσείο», με την ευρεία έννοια της λέξης.

Οι στόχοι του προγράμματος ήταν:

1. Να ασκηθούν στην ανακάλυψη ή στην εποικοδόμηση της σχολικής γνώσης (και όχι μόνο) μέσα από εποπτεία πραγμάτων που δεν υπάρχουν στο ελληνικό σχολείο (βιωματική εκπαίδευση - κατάρτιση).

2. Να επιτύχουν τη διασύνδεση των Φυσικών Επιστημών με την καθημερινή ζωή και την πολιτισμική τους εμπειρία, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα την αναγκαιότητα του Μουσείου ως χώρου εκπαίδευσης στις Φυσικές Επιστήμες.

3. Να μελετήσουν συγκριτικά τις παλαιότερες και σύγχρονες θεωρίες μάθησης, και να οριοθετήσουν ή να αναπροσδιορίσουν το ρόλο τους όταν οργανώνουν επισκέψεις σε ένα Μουσείο με βάση τις επιτομές που υπάρχουν ανάμεσα στις διάφορες θεωρίες μάθησης.

4. Να ασκηθούν στη χρήση εκπαιδευτικού υλικού και εκπαιδευτικών προγραμμάτων που βασίζονται στις σύγχρονες προσεγγίσεις στη διδασκαλία και στη μάθηση στις Φυσικές Επιστήμες και προσφέρουν τα υπάρχοντα στη χώρα μας Μουσεία.

5. Να ασκηθούν στη δημιουργία και αξιολόγηση εκπαιδευτικού υλικού σχετικού με τις Φυσικές Επιστήμες, που θα αξιοποιεί τα εκθέματα των Μουσείων ενώ παράλληλα θα είναι εναρμονισμένο με το σχολικό αναλυτικό πρόγραμμα.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Η μεθοδολογία ακολούθησε τα βήματα της έρευνας δράσης. Στην αρχή καταγράφτηκαν οι προϋπάρχουσες εμπειρίες, και απόψεις των εκπαιδευτικών για την εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες στο χώρο του Μουσείου. Στη συνέχεια οργανώθηκαν τα προγράμματα σπουδών τους και σύμφωνα με τις ανάγκες και προτιμήσεις των συμμετεχόντων μαθητών. Συμφωνήθηκε ως τελικός στόχος η ανάπτυξη – εφαρμογή ενός εκπαιδευτικού προγράμματος από τους ίδιους και εφαρμόστηκαν τα προγράμματα σπουδών. Σε ένα πλαίσιο διαρκούς αναθεώρησης και αυτοαξιολόγησης, η αξιολόγηση /ανατροφοδότηση γινόταν τόσο κατά τη διάρκεια εφαρμογής της έρευνας δράσης, όσο και στο τέλος, συνολικά.

Στα προγράμματα σπουδών ενσωματώσαμε στοιχεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των φοιτητών και των επιμορφούμενων δασκάλων για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών με μέσο το «Μουσείο», με την ευρεία έννοια της λέξης, διαλέξεις από ειδικούς της Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών και ειδικούς για τη Μουσειακή Αγωγή, καθώς επίσης και υπεύθυνους εκπαιδευτικών προγραμμάτων Μουσείων αλλά και άλλων οργανισμών όπως το WWF (World wide Funds for Nature). που πραγματοποιούν εκπαιδευτικά προγράμματα χρησιμοποιώντας το πραγματικό φυσικό περιβάλλον ως «Μουσείο» για τη διδασκαλία εννοιών των Φυσικών Επιστημών, διδακτικές στρατηγικές που περιελάμβαναν εργασία σε ομάδες στο πεδίο (σε εκθέματα Μουσείων ή σε μνημεία του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος κ. λ. π.). Αποδώσαμε έμφαση στο «πώς» της διδασκαλίας και της μάθησης. Ιδιαίτερα για τη μάθηση, ζητούμενο ήταν να πραγματοποιείται με φυσικό και λογικό τρόπο στο κοινωνικοπολιτισμικό της πλαίσιο.

Το δείγμα απετέλεσαν 21 φοιτητές του ΠΤΔΕ Αθηνών και 30 μετεκπαιδευόμενοι δάσκαλοι στο ΜΔΔΕ Αθηνών. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτηματολόγιο και στη συνέχεια πάρθηκαν ατομικές συνεντεύξεις από τους εκπαιδευτικούς. Η ανάλυση των δεδομένων είναι περισσότερο ποιοτική και λιγότερο ποσοτική.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα αποτελέσματα της έρευνας δράσης δείχνουν ότι επαληθεύεται η υπόθεση εργασίας. Οι εκπαιδευτικοί σχεδίασαν, ανάπτυξαν και υλοποίησαν εκπαιδευτικά προγράμματα χρησιμοποιώντας το Μουσείο ως χώρο και ως μέσο για τη διδασκαλία εννοιών των Φυσικών Επιστημών. Από την ανάλυση των συνεντεύξεων σε ένα δεύτερο επίπεδο, φαίνεται ότι από τους εκπαιδευτικούς του δείγματος οι φοιτητές του ΠΤΔΕ ενίσχυσαν τις ήδη θετικές τους στάσεις για μιαν ανάλογη εκπαίδευση, ενώ οι επιμορφούμενοι στο ΜΔΔΕ εκπαιδευτικοί στη συντριπτική τους πλειοψηφία έχουν μεν θετικές στάσεις για τέτοιου είδους κατάρτιση αλλά οι μισοί από αυτούς δηλώνουν ότι χρειάζονται περαιτέρω εξοικείωση με τέτοιου είδους διδακτικές στρατηγικές. Κατά την άποψή μας, φαίνεται ότι για να καταπολεμηθεί ο «διδακτισμός» του παραδοσιακού εκπαιδευτικού μας συστήματος χρειάζεται εκτεταμένη επιμόρφωση-κατάρτιση των εκπαιδευτικών στους τρόπους μεταφοράς της έμφασης από το περιεχόμενο στη μέθοδο και από το δάσκαλο στο μαθητή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Edson, G. and Dean, D. (1994). The Hanbook for Museums, London and New York: Routledge.

Hooper-Greenhill, E. (1994). Museum, Media, Message, London and New York:Routledge.

Hein, G.E. (1994). Constructivism and the Natural Heritage” Paper presented at International Conference of Museums, CECA conference, Cuenca Ecuador.

Hein, G.E. (1995). “The Constructivist Museum”. Journal of Education in Museums 15:21-23.

Hein, G.E. (1996). “What Can Museum Educators Learn from Constructivist Theory?” In Museum Education, ed. N. Gesche, 13-15. ICOM Study Series, no.2. Paris: International Council of Museums.

Κόκκοτας Π. (1994, 1998, 2002). Σύγχρονες προσεγγίσεις στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών Η εποικοδομητική προσέγγιση της διδασκαλίας και της μάθησης, Αθήνα. 1η, 2η, 3η έκδοση.

Παπασωτηρίου Χρ. Καριώτογλου Π. (1998). «Σύγχρονες Τάσεις της Άτυπης Εκπαίδευσης: Μουσεία και Κέντρα Φυσικών Επιστημών». Βιβλίο Πρακτικών 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου με θέμα: Διδακτική των Φυσικών Επιστημών και Εφαρμογή των Νέων Τεχνολογιών στην Εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη. Σελ. 391-396.